زمان مطالعه: 10 دقیقه

اسکن سه‌بعدی یا اسکن داخل دهانی، امکان تصویربرداری دیجیتال از دهان و دندان را فراهم می‌کند و داده‌های به دست آمده را در قالب یک تصویر سه‌بعدی ارائه می‌دهد.

این تصاویر عموماً یک نقشه مختصاتی از فضای داخل دهان بوده که جایگاه دقیق دندان‌ها را مشخص می‌کند. با استفاده از این داده‌ها می‌توان فرآیند قالب‌گیری را به شیوه‌ای مدرن برای اقدامات درمانی مختلف نظیر ایمپلنت، ساخت پروتز، بریج دندان و … را انجام داد.

دقت و کاراییِ استفاده از این اسکن‌ها بسیار بیشتر از شیوه‌های سنتی است و به همین جهت بسیاری آن را جایگزینی برای قالب‌گیری سنتی می‌دانند.

اسکن سه‌بعدی چیست؟

به طور خلاصه می‌توان اسکن‌های داخل دهانی را دوربین‌های پیشرفته‌ی نوری دانست که نور را با طول موج مشخصی به ناحیه‌ای از دهان و دندان تابانده و به وسیله‌ی بازتاب‌های آن، تصاویر سه‌بعدی بسیار دقیقی از مختصات و محل اجزای مختلف دهان به دست می‌آورند.

بسیاری اسکن‌های داخل دهانی را نسل جدید قالب‌گیری دندان و جایگزینی برای آن می‌دانند که از آن برای ساخت انواع ریستوریشن استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که این دسته از تکنولوژی‌ها دارای دقت و عملکرد بسیار بهتری هستند و به همین جهت اقدامات صورت گرفته با آن‌ها کیفیت و خروجی بسیار بهتری دارد. این موضوع از مهم‌ترین عواملی بوده که موجب نفوذ این محصول در بین جامعه هدف خود شده است.

عموماً اسکن‌های سه‌بعدی داخل دهانی پرتابل بوده و به اصطلاح آن‌ها IOS می‌خوانند که با طیف معینی از نور‌های مرئی کار می‌کنند. این اسکن‌ها نقشه‌ای مختصاتی و دقیق از داخل دهان ایجاد می‌کنند که تصویری HD از داخل دهان بوده و جزئیات دقیقی دارد.

این جزئیات به دندانپزشک کمک می‌کند تا اطلاعات بهتری از وضعیت دهان بیمار داشته باشد. کارایی بالا و دقت این تکنولوژی‌ها سبب شده تا اسکن سه‌بعدی داخل دهانی برای اقدامات مختلفی استفاده شود که در همگی آن‌ها منجر به بهبود نتایج می‌شود.

تاریخچه اسکن دهانی

شاید بتوان مرسوم شدن روش قالب‌گیری دندان برای شناخت جایگاه دندان‌ها را مربوط به قرن ۱۸ میلادی دانست. در این سال‌ها از یک خمیر مخصوص برای قالب‌گیری ساختار دندان‌ها و شناخت دقیق جایگاهشان استفاده می‌شد. این روش که Conventional نامیده می‌شد در واقع روش مرسومی برای قالب‌گیری بود که هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اما این شیوه خالی اشکال نبود و خطا‌های انسانی را با خود همراه داشت. از جمله این مشکلات می‌توان به تغییرات حجمی مواد اشاره نمود که سبب بروز خطا‌های مختلفی می‌شود که در نهایت کیفیت و دقت کار به دست آمده را پایین می‌آورد. همین موضوع سبب شده تا دندانپزشکان به فکر جایگزینی برای آن باشند. اولین بار در اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی بود که دندانپزشکی به نام Francois Duret ایده‌ی استفاده از تکنولوژی دیجیتال در دندانپزشکی را مطرح نمود.

او در آن زمان عنوان کرد که می‌توان با استفاده از دستگاه لیزر، تصاویری را دریافت نمود که با تجزیه و تحلیل آن می‌توان یک قالب Optical یا انواع ریستوریشن‌ها را ساخت. ایده‌ی او در آن زمان چندان مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه ۱۰ سال بعد آن را کامل‌تر نمود. در همین زمان دو دانشمند دیگر به نام‌های پروفسور Werner Mormann و دکتر Marco Brandestini توانستند اولین اسکن تصویری از دهان انسان را انجام دهند. سال بعد این تکنولوژی را تکامل داده و در نهایت در سال ۱۹۸۳ توانستند اولین قالب Optical خود را با کمک آن بسازند.

این موضوع ظهور اسکن‌هایی بود که ما امروزه آن‌ها با نام اسکن سه‌بعدی داخل دهانی می‌شناسیم. این تولیدات توانسته‌اند نتایج حاصل از اقدامات دندانپزشکی را تغییر دهند. البته این اسکن‌ها در ابتدا قدرت و ابعاد فعلی را نداشتند و با گذشت زمان و پیشرفت‌های حوزه تکنولوژی، کارایی و البته ابعاد آن‌ها هم بهبود یافت و به مرحله امروزی و دندانپزشکی دیجیتال رسیدند.

موارد کاربرد اسکن سه‌بعدی داخل دهانی

اسکن‌های سه‌بعدی داخل دهانی برای طیف وسیعی از مشکلات مورد استفاده قرار می‌گیرند اما بیشترین کاربرد آن‌ها در دندانپزشکی و جهت قالب‌گیری است. برای مثال یکی از مهم‌ترین کاربرد‌های اسکن داخل دهانی، جایگزینی برای قالب‌گیری دندان جهت ایمپلنت دندان است.

به‌واسطه‌ی این اسکن‌ها و داده‌های دقیق آن می‌توان به سادگی هرچه تمام‌تر جایگاه دندان از دست رفته و وضعیت دندان‌های کناری آن را به دست آورد. این موضوع به پزشکان کمک می‌کند تا با دقت بسیار زیادی نسبت به ساخت ایمپلنت و روکش آن اقدام نمایند.

ساخت پروتز‌ ثابت و متحرک دندان از دیگر کاربرد‌های گسترده اسکن داخل دهانی است. با استفاده از این اسکن‌ها می‌توان نقشه‌های بسیار دقیقی از فضای داخل دهان و دندان‌های کناری کسب کرد که به وسیله آن می‌توان پروتز‌های کارآمدی را آماده نمود.

علاوه بر این می‌توان از تصاویر به دست آمده‌ی این اسکن‌ها هم برای ساخت انواع روکش، لمینیت، بریج و … استفاده کرد. به‌طور کلی در هر اقدام درمانی که نیازمند تصاویر دقیق از فضای دهان یا موقعیت دندان‌ها باشد، می‌توان از اسکن سه‌بعدی داخل دهانی استفاده نمود.

مزایای استفاده از اسکن داخل دهانی

همانگونه که اشاره کردیم اسکن‌های داخل دهانی با توجه به فناوری‌شان می‌توانند اقدامات دندانپزشکی را بهبود بخشند. این فاکتور می‌تواند در وجوه مختلفی نمود پیدا کند که پروسه درمان را برای بیمار یا دندانپزشک ساده‌تر می‌کند که در هر صورت منجر به بهبود نتیجه نهایی می‌شود.

دقت فوق‌العاده بالا

بارز‌ترین مشخصه‌ای که در در اسکن داخل دهانی وجود دارد، دقت بسیار بالای آن در مقایسه با روش‌های مرسوم است. این شیوه عموماً بدون خطا بوده و به همین جهت است که اقدامات صورت گرفته با آن عموماً کیفیت بسیار بالای دارد.

اطلاعات بسیار بالا

عموماً اطلاعات به دست آمده از اسکن‌های داخل دهانی بسیار وسیع و گسترده است و در قالب فرمت STL قرار می‌گیرد. این فرمت در واقع یک نقشه مختصاتی است که جزئیات بسیار زیادی را در خود دارد. از این جزئیات می‌توان برای رفع مشکلات مختلف و تعیین اندازه‌های لازم در ساخت ریستوریشن‌ها استفاده نمود.

عدم استفاده از اشعه‌های خطرناک

بیشتر اسکن‌های داخل دهانی از طیف‌های نور مرئی استفاده می‌کنند که هیچ‌گونه خطری برای انسان ندارد. این موضوع در حالی است که در شیوه‌های عکس برداری قدیمی، از اشعه‌ی X و امثال آن استفاده می‌شود که خطرات مختلفی دارد. از طرفی نور این اسکن‌ها تنها روی بخش‌های محدودی از فضای دهان و دندان تابانده می‌شود و سایر ساختار‌های بدن انسان را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد.

سرعت عمل بیشتر

یکی از مهم‌ترین مزیت‌های اسکن سه‌بعدی داخل دهانی نسبت به سایر شیوه‌ها، سرعت بالای آن است. در شیوه‌های قدیمی می‌بایست ساعت‌ها زمان صرف قالب‌گیری می‌شد. از طرفی اگر این قالب‌ها دارای خطا بودند یا از بین می‌رفت یا بیمار می‌بایست برای قالب گیری مجدد به کلینیک مراجعه می‌کرد.

اما با استفاده از اسکن‌های سه بعدی می‌توان این کار را تنها در چند دقیقه انجام داد و خروجی آن را هم برای استفاده‌های مداوم ذخیره نمود. از طرفی طبق یک تحقیق انجام شده، دندانپزشکان، کار با این دستگاه‌ها را سریع‌تر و دقیق‌تر از روش‌های سنتی یاد گرفته و با سرعت عمل بیشتری می‌توانند اقدامات درمانی را انجام دهند.

خروجی سه بعدی

در بیشتر شیوه‌های تصویر برداری دیجیتال، تصاویر به دست آمده دو بعدی هستند که این موضوع جزئیات زیادی را به پزشکان ارائه نمی‌دهد. اما در اسکن‌های سه بعدی، بیشتر خروجی‌ها سه‌بعدی بوده و تصاویر به دست آمده از آن‌ها جزئیات بسیار بالایی دارند. همین مورد به عاملی تبدیل شده تا پزشکان بتوانند با دیدی بازتر، اقدامات درمانی را انجام دهند.

صرفه‌جویی در انرژی و زمان

با کمک اسکن‌های سه‌بعدی داخل دهانی می‌توان اقداماتی که نیازمند ساعت‌ها زمان و انواع مختلفی متریال (مثل خمیر قالب‌گیری) بود را تنها در چند دقیقه انجام داد. این موضوع در حالی است که خروجی‌های به دست آمده از این کار دقت بیشتری دارد. همین فاکتور به عاملی تبدیل شده تا در زمان، انرژی و هزینه‌ی بیماران صرفه‌جویی شود.

معایب استفاده از اسکن سه‌بعدی

مسلما هر فناوری که ایجاد می‌شود، همسو با فوایدی که دارد، در مواردی هم مشکلاتی را ایجاد می‌کند که تا حدی سرعت رشد آن را کند می‌کند. این موضوع در رابطه با اسکن داخل دهانی هم صادق است. البته باید این موضوع را خاطر نشان کرد که اسکن‌های داخل دهانی خود برای رفع مشکلات موجود در زمینه عکس‌برداری ایجاد شده‌اند و به همین جهت میزان معایب آن‌ها ناچیز بوده و بسیار کمتر از سایر شیوه‌ها است.

لازم به ذکر است، معایبی که در ادامه ذکر می‌کنیم حتمی نبوده و تنها در برخی از مدل‌های این دستگاه دیده می‌شود. از طرفی پیشرفت روز افزون تکنولوژی سبب می‌شود تا این معایب بر طرف شود.

کیفیت مش

اسکن داخل دهانی اسکن خود را بر اساس مش انجام می‌دهد که در واقع تعریفی از برآمدگی‌های سطوح مختلف است. این مش‌ها در چهار چوب مختصات مختلفی ذخیره می‌شوند. نکته‌ی منفی که در این رابطه وجود دارد، حرکت بیمار و اجزای داخل دهان او است که بر روی کیفیت مش تاثیر می‌گذارد. حرکت زبان یا سر می‌تواند تا حدی مش‌ها را با خطا جزئی مواجه کند. از طرفی وجود بزاق هم می‌تواند بر روی نتایج آن موثر باشد و به همین جهت بزرگترین چالش کنترل بیمار و وضعیت او است.

مشکلات ردیابی و نرم افزار

یکی از مشکلاتی که در طول قالب‌گیری به‌وجود می‌آید، از دست رفتن اطلاعت ردیابی یا تصاویر به دست آمده است. این مشکل می‌تواند به دلیل معایب نرم‌افزاری رخ دهد. البته این موضوع در اسکن‌های جدید بر طرف شده اما گاهاً در برخی از مدل اسکن‌ها بوجود می‌آید. برای این کار دندانپزشکان می‌بایست منطقه مورد نظر را بدون متوقف کردن دستگاه و به‌صورت مجدد اسکن نمایند که می‌تواند پروسه‌ی تصویربرداری را اندکی طولانی‌تر کند.

استفاده از پودر

عموماً سطوح دندان انسان دارای قدرت انعکاس نسبتاً بالای هستند. این انعکاس می‌تواند در بازتاب پرتو‌های نوری اسکن، اختلال ایجاد کند و گاه خروجی را با مشکل مواجه کند. در این حالت، نوع خاصی از پودر بر روی ساختار دندان‌ها پاشیده می‌شود که می‌تواند این مشکل را بر طرف نماید. استفاده از این پودر مقوله‌ای است که فرآیند استفاده از اسکن داخل دهانی را برای بیمار دشوار می‌کند. البته این مطلب در اسکن‌های نسل جدید بر طرف شده و نور به طور اتوماتیک و متناسب با سطوح تنظیم می‌شود.

جمع‌بندی

اسکن داخل دهانی را می‌توان جزو بارزترین جنبه‌های نفوذ تکنولوژی در علم دندانپزشکی دانست. برای اولین بار در دهه ۱۹۸۰ میلادی بود که نمونه‌ای ابتدایی از این محصولات ساخته شد و توانست انقلابی در عکسبرداری دیجیتال ایجاد کند.

این تجهیرات را می‌توان جزء بهترین و البته مناسب‌ترین تجهیزات در دندانپزشکی دانست که می‌توان به واسطه‌ی آن عکس‌ها مناسبی از دندان‌ها تهیه نمود. این اسکن‌ها عموماً نقشه‌هایی سه بعدی را از فضای دهان ارائه می‌دهند و موقعیت مختصاتی هر بخش را مشخص می‌کنند.

این موضوع سبب شده تا این فناوری گزینه‌ای مناسب برای قالب‌گیری سنتی باشد. با استفاده از این تجهیزات می‌توان فرآیند قالب‌گیری پروتز‌ دندان ثابت و متحرک را با دقت بیشتری انجام داد. از طرفی می‌توان از تصاویر آن در اقدامات دیگری نظیر روکش، کاشت دندان، بریج و … استفاده نمود.

استفاده از این اسکن‌ها مزایای زیادی به همراه دارد که از جمله آن می‌توان به دقت بیشتر، اطلاعات دقیق، صرفه جویی در انرژی و … اشاره نمود. البته در مقابل معایبی هم بدان وارد است که می‌توان به استفاده از پودر یا مشکلات نرم‌افزاری اشاره کرد که بیشتر این مشکلات با پیشرفت تکنولوژی در حال رفع شدن است.