آشنایی با اصطلاحات دندانپزشکی
آشنایی با اصطلاحات دندانپزشکی
اصطلاحات دندانپزشکی زیادی وجود داشته که هر روزه دندانپزشکان و کارکنان از آنها استفاده مینمایند. این اصطلاحات بیشتر در هنگام مراقبت از بیماران و همچنین، نگهداری سوابق بیماران مورد استفاده قرار میگیرد. گاهی مواقع ممکن است برخی از افراد از مراجعه نمودن به دندانپزشکی به استرس و اضطراب دچار شود؛ و به دلیل ترس از ابزارهای مورد استفاده در آنجا، دچار آسیبهای جبرانناپذیری در دندانها و لثه شود.
همچنین، دستیاران دندانپزشکی برای آموزشهای خود و آشنایی با انواع ابزارهای مورد استفاده در این زمینه و خرید تجهیزات دندانپزشکی نیاز به مطالب اولیه دارید. در این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با برخی از اصطلاحات دندانپزشکی و ابزارهای مورد استفاده در این زمینه آشنا کنیم.
اصطلاحات مربوط به انواع دندانها
انواع اصطلاحات مختلفی در دندانپزشکی توسط پزشکان مورد استفاده قرار میگیرد که در این جا به بررسی برخی از رایجترین آنها میپردازیم:
دندان شیری (Deciduous Tooth)
دندانهای شیری در کودکان، بیست عدد بوده که ده عدد از آنها در فک قرار دارند. به مرور زمان و با رشد کودکان، تعداد این دندانها به سیودو عدد افزایش پیدا میکند. این دندانها پایه و اساس دندانهای دائمی هر فردی بوده و مراقبت از آنها امری مهم است.
دندانهای پیشین یا پیش یا قدامی و یا انتریور (Anterior Tooth)
دندانهای قدامی یا پیشین به تعداد 8 عدد در فک بالا و پایین قرار دارند. این دندانها دارای ساختاری بزرگ، لبههای تیز و باریکی بوده که برای بریدن لقمهها به کار میرود. بهطورکلی، این دندانها تک ریشهای محسوب میگردند.
دندان دائمی (Dermanent Tooth)
دندانهای دائمی در انسان در هر فک 16 عدد وجود دارد که بهطورکلی، 32 عدد میشود. از بین این 16 عدد دندان در فک انسان، 2 دندان پیشین، یک دندان نیش، 5 دندان خلفی و همچنین دو دندان عقل وجود دارد؛ که این دندانها در سنین بالاتر خود را نشان میدهند.
دندانهای آسیای بزرگ (Molar Tooth)
دندانهای آسیاب بزرگ به تعداد 12 عدد، در طرفین فکهای بالا و پایین قرار دارند؛ که به ترتیب با نامهای آسیاب اول، آسیاب دوم و آسیاب سوم شناخته میشوند. بهتر است بدانید، دندانهای آسیاب اول در کنار دندانهای آسیاب دوم یا کوچک قرار گرفتهاند که به عنوان دندانهای آسیاب 6 سالگی شناخته میشوند.
دندانهای نیش (Canine Tooth)
دندانهای نیش که در طرفین آنها دندانهای قدامی قرار گرفتهاند، دارای ساختاری برجسته و ضخیم بوده و همچنین یک سر آنها تیز و برنده است. از این دندانها برای بریدن قطعات غذا مانند گوشت استفاده میشود.
دندانهای خلفی (Posterior Tooth)
دندانهای خلفی که به دندانهای پشت دهان میگویند؛ به دو نوع دندانهای مولر و پرمولر تقسیمبندی میگردند. این دندانها، بزرگتر از دندانهای قدامی بوده و که نقش موثری در آسیاب کردن و جویدن دارد.
دندانهای آسیای کوچک (Premolar Tooth)
به طورمعمول، فاصله بین دندانهای آسیای بزرگ و دندانهای نیش با دندانهای آسیای کوچک پر میشود. این نوع دندانها دارای ساختاری با سطح تخت و پهن بوده که دارای لبههای تیز و عاجدار میباشد. بهتر است بدانید، دندانهای آسیای کوچک در کنار دندانهای نیش در فک بالا، دو ریشهای بوده و همچنین، دندانهای آسیای کوچک در کنار دندانهای آسیای بزرگ تک ریشهای میباشند. ولی در فک پایین، همهی دندانهای آسیای کوچک دارای یک ریشه هستند.
دندان عقل (Wisdom Tooth)
دندانهای عقل که به آنها دندانهای آسیای بزرگ سوم نیز میگویند، در انتهای فکها قرار میگیرند. دندانهای عقل، از سن 16 تا 20 سالگی شروع به رشد نموده و به عنوان آخرین دندانهای هر انسانی هستند. همین موضوع باعث میشود که در فک جایی برای رشد این دندانها وجود نداشته باشد؛ بنابراین، در صورتی که فک فرد کوچک باشد، امکان دارد این دندانها زیر لثه یا استخوان فک نهفته شوند.
اصطلاحات مربوط به اجزای دندان
در زیر به معرفی و بررسی اصطلاحات مربوط به اجزای دندان میپردازیم:
مینای دندان (Enamel)
مینای دندان، به عنوان یکی از سختترین مادههای موجود در بدن انسان بوده که لایههای شفافی که سطح دندان را تشکیل میدهند از این ماده ساخته شده است. مینای دندان دارای مزایای زیادی مانند محافظت از دندان و همچنین زیبایی دندانها دارد؛ به عبارت دیگر، این ماده سخت، سطح تاج دندان را پوشانده که از آن در برابر ساییدگیها جلوگیری میکند. همچنین این ماده میتواند از پوسیدگی سریع دندانها جلوگیری نماید.
سینوس (Sinus)
سینوس، یک کانال غیر طبیعی بوده که به علت به وجود آمدن آبسه ایجاد میگردد. در صورتی که آبسه طولانیمدت باقی بماند، انسان به سینوس دندان دچار میشود.
استخوان فک (Jawbone)
استخوانهای فک بالا یا ماگزیلا (Maxilla)و استخوانهای فک پایین یا مندیبل (mandibula)، میتوانند از اجزای چهره و یا صورت ما محافظت نموده و دندانها را نگه دارند.
فورکاسیون
فورکاسیون به آن قسمتی از دندان گفته میشود که ریشهها به چند دندان تقسیم گشته و شاخهای میگردند. بهطورکلی، فورکاسیون فقط در دندانهایی که دارای چند ریشه هستند وجود دارد.
عاج دندان (Dentin)
عاج دندان یک ماده بسیار سخت بوده که بافت اصلی دندان توسط آن تشکیل شده است. عاج دندان در زیر مینای دندان قرار گرفته و زودتر از مینای دندان میتواند پوسیده شود.
مغز دندان (Pulp)
همانطور که از نامش مشخص است، بخش داخلی دندان بوده که شامل اعصاب، خون و عروق لنفاوی و بافتهایی میباشد که باعث تشکیل دندانها میشوند.
آپکس (Apex)
آپکس دندان ، در اصطلاح به نوک ریشه دندان میگویند؛ برای جراحی آن باید درمان جراحی فک صورت بگیرد. در این جراحی، نوک ریشه کوتاه میگردد و بافت های ملتهب شده نیز برداشته میشوند.
لثه (Gum)
لثه، بافت نرمی است که استخوان فک و اطراف دندان را میپوشاند. لثه در نواحی مختلف دهان دارای کاربرد و جنس متفاوتی بوده و رنگ و ضخامت آن میتواند در سلامت دندانها تاثیرگذار باشد.
پریو Perio
به بافت های اطراف دندان پریو گفته میشود. بهطورکلی، پریو مخفف پریودنتال و پریودنتیکس بوده که واژه یونانی پِری به معنی اطراف گرفتهاند.
انسیزال (Incisal)
انسیزال که یکی دیگر از اجزای دندانها است. دارای لبههای تیز بوده و به 4 دندان قدامی که در بالا و پایین قرار گرفتهاند انسیزال گفته میشود.
فورکا (Furcation)
فورکا ناحیهای از دندانهای مولر بوده که ریشهها از آنجا جدا میگردند. در دندانهایی که دارای چند ریشه هستند؛ ناحیه فورکا از نظر انواع بیماریهای موجود در لثه اهمیت زیادی دارد.
سمنتوم (Cementum)
سمنتوم، یک لایهای سخت و نازک بوده که بر روی ریشه دندان و در برخی در تاج دندان نیز وجود دارد. این لایه سخت، به اتصال دندانها به رباط پریودنتال کمک نموده و نقش مهمی در تثبیت دندان در جای خود دارد.
رباط پریودنتال
بافت همبندی بوده که دندانها را احاطه کرده است (به طور خاص سمنتوم را میپوشاند) و با متصل کردن دندانها به استخوان فک، آنها را در جای خود ثابت نگه میدارد.
پریودنتیم
پریودنتیوم، بافتی است که لثه، استخوان، سیمان و رباط پریودنتال دندانها را میپوشاند و باعث ثابت نگه داشتن دندانها در جای خود میگردد.
ریشه دندان (Root)
ریشه دندان، قسمت زیرین دندان بوده که درون استخوان فک قرار گرفته است؛ به عبارت دیگر، ریشه که از طریق رباط پریودنتال، متصل به استخوان شده است، دندان را محکم در جای خود ثابت مینماید. همچنین، ریشه دارای ویژگی دیگری مانند حمایت از بافت نرم داخل پالپ است.
خط گردنی دندان (Cervical Line)
خط گردنی دندان، یک ناحیهای است که تاج دندان دارای اتصال به ریشه میباشد؛ به عبارت دیگر، خط گردن دندان، در قسمتی که مینای دندان به سمنتوم میرسد، وجود دارد؛ و این موضوع دارای اهمیت بالایی از نظر آناتومیکی است.
پالپ چمبر (Pulp Chamber)
پالپ چمبر که قسمتی از پالپ بوده، جز فضای درونی تاج دندان است. فضای داخلی تاج دندان که دارای نقش مهمی در انتقال دادن حس و مواد مغذی به ریشه دندان دارد، متصل به کانالهای ریشهای است.
لثه کراتینه شده
سطح دهانی لثه که از محل اتصال مخاط لثه تا حاشیه لثه امتداد دارد. در سلامت لثه، قسمت تاج اپیتلیوم ماهیچهای نیز ممکن است کراتینه شود.
کانال ریشه (Root Canal)
کانال ریشه که بخشی از اجزای دندان است، مجرایی بوده که از قسمت پالپ چمبر موجود در تاج دندان تا به انتهای ریشه دارای امتداد است؛ به عبارت دیگر، کانال ریشه محل عبور اعصاب دندان و عروق خونی بوده که هنگامی که در آن عفونتی رخ دهد، باید حتما عصب کشی در آن انجام گردد.
فرامن آپیکال (Apical Foramen)
فرامن آپیکال، به عنوان قسمتی از اجزای دندان، یک دهانه کوچکی در انتهای ریشه دندان بوده که عروق خونی و همچنین، اعصاب از طریق آن وارد دندان میگردند. این دهانه کوچک، نقش بسزایی در حفظ سلامت پالپ و همچنین، تغذیه را ایفا میکند.
شیار دندان (Fissure)
شیارهای دندان که بر روی سطوح جونده دندانهای پیش آسیاب و آسیاب قرار گرفتهاند، دارای فرورفتگیهای باریک میباشند. گاهی امکان دارد که در شیارهای دندان، پلاکها تجمع نموده و باعث پوسیدگی آن شوند؛ و گاهی نیز ممکن است این شیارها با استفاده از فیشور سیلانت مورد پوشش دهی قرار بگیرند.
لبه برنده (Incisal Edge)
لبه برنده، به لبههای تیز دندان های نیش و ثنایا که به دندانهای پیشین معروف هستند، میگویند. لبه برنده دندانهای پیشین، برای گاز گرفتن و بریدن لقمهها یا مواد غذایی مناسب هستند.
پالپ دندان (Dental Pulp)
پالپ دندان، قسمت درونی دندانها بوده که حاوی رگهای خونی و عصب است. در صورتی که پالپ دندان دچار آسیب شده و یا به عفونت دچار گردد، برای اینکه بتوانید از منتشر شدن عفونت به بخشهای دیگر دندان جلوگیری نمایید، باید عصبکشی شود.
اوربایت (Overbite)
اوربایت، به هم پوشانی عمودی دندانهای پیشین بالا و پایین گفته میشود؛ که این فاصله در زمان بسته شدن دو فک بالا و پایین حدود ۱ میلیمتر میباشد.
کام
بافتهای سخت و نرم که سقف دهان را تشکیل میدهند و حفرههای دهان و بینی را از هم جدا میکنند.
اصطلاحات مربوط به سطوح مختلف دندان
به طور طبیعی، دندانهای هر انسانی دارای سطوح مختلفی است که در ادامه به معرفی انواع سطوح مختلف دندانها میپردازیم:
سطح مزیال (Mesial)
سطح مزیال، یک سطح جانبی دندان بوده که با دندانهای دو طرف خود در ارتباط میباشد. این سطح مزیال، به میدلاین نزدیک است و در سمت جلو دهان قرار دارد.
سطح دیستال (Distal)
سطح دیستال، یک سطح جانبی از دندان بوده که فاصلهی کمی با میدلاین داشته و در سمت عقب دهان است؛ به عبارت دیگر، سطحی از دندان است که به سمت خارج از گونه و دهان قرار گرفته است.
سطح باکال (Buccal)
سطح باکال، به سطحی از دندان گفته میشود که در مجاورت مخاط گونه و یا به سمت مخاط گونه قرار گرفته است؛ به عبارت دیگر، این اصطلاح برای دندانهای آسیاب و همچنین، سطوح پرمولرها (premolar) که در مجاورت گونه قرار گرفتهاند، میگویند.
سطح لینگوال (Lingual)
سطح لینگوال، سطحی از دندان بوده که به سمت لینگوال و یا مجاور آن میباشد. این اصطلاح، برای سطح دندان قدامی یا خلفی که در مجاورت زبان قرار گرفته است مورد استفاده قرار میگیرد.
سطح اکلوزال (Occlusal)
سطح اکلوزال، به سطحی از دندانها میگویند که با استفاده از آن غذا را جویده و میخوریم. هنگامی که دندانهای فک پایین و بالا را بر روی هم قرار میدهید، به عبارتی، سطح اکلوزال دندانهای پایین و بالا روی یکدیگر هستند.
سطح جونده (Occlusal Surface)
سطح جونده که در قسمت بالایی دندانهای پیش آسیاب است، برای آسیاب نمودن و جویدن لقمهها و مواد غذایی دیگر کاربرد دارد. بهطورکلی، سطح جونده در تماس با سایر دندانهای مقابل قرار میگیرند.
سطح زبانی (Lingual Surface)
سطح زبانی دندان همانطور که از نامش مشخص است، بخشی از دندان بوده که رو به سمت زبان قرار میگیرد. سطح زبانی بیشتر در دندانهای پایین کاربرد داشته و در دندانهای بالایی از معادل سطح زبانی که سطح کامی (Palatal Surface) است، استفاده میشود.
سطح لبی (Labial Surface)
سطح لبی، یک بخش خارجیای از دندانهای جلویی بوده که به سمت لبها قرار گرفته است. سطح لبی در زیبایی دندانها دارای اهمیت بالایی میباشد.
سطح گونهای (Buccal Surface)
سطح گونهای، آن قسمتی از دندانهای پیش آسیاب و آسیاب بوده که به سمت داخل گونه قرار گرفته است.
سطح پروگزیمال (Proximal Surface)
سطح پروگزیمال، سطحی از دندان است که به دندان های مجاور خود متصل میگردد. سطح پروگزیمال، شمال دو سطح دیستال که دورتر از خط وسط است و سطح مزیال که به خط وسط نزدیکتر است، تشکیل شده است.
اصطلاحات مربوط به مشخصات ظاهری دندان
در دندانپزشکی برخی از اصطلاحات برای مشخصات ظاهری دندانها وجود دارد که این اصطلاحات عبارتاند از:
کاسپها (Cusps)
به برآمدگیهای مخروطی شکل و نوک تیزی که در روی سطح اکلوزال دندانها قرار گرفته است کاسپ میگویند. از مهمترین تفاوت این نوع دندانها با سایر دندانها میتوان به وجود انواع کاسپهای قرار گرفته شده در روی دندانهای ر و پرمولر اشاره نمود.
استخوان آلوئولار
استخوان آلوئولار، استخوانی است که ریشه دندانها را احاطه نموده و آن را در جای خود محکم نگه میدارد. از بین رفتن استخوان آلوئولار، میتواند نشانهای احتمالی از بیماری پریودنتال (لثه) باشد.
ریجها (Ridges)
ریج در دندانها به نواحی کشیده، برجسته و کم عرض بر روی اکلوزال میگویند. ریجهای موجود در دندانها در انواع مختلفی وجود دارند که در ادامه به آنها اشاره مینماییم:
مارجینال ریج ها (Marginal Ridges)
از بلندترین ناحیههای سطح اکلوزال که در نواحی مرزی تماس دندان، با سایر دندانهای مجاور وجود دارند؛ مارجینال ریج نامیده میشود. هر کدام از دندانها 2 مارجینال ریج دارند؛ که یکی از آنها در سمت مزیال و یکی دیگر در سمت دیستال وجود دارد.
ابلیک ریجها (Oblique Ridges)
ابلیک ریج ها، تقریبا بر روی همهی دندانهای آسیای بزرگ که مولر نامیده میشود و دندانهای آسیای کوچک که پرمولر نامیده میشود، وجود دارد. ابلیک ریج ها، زاویه 45 درجه نسبت به شیار مرکزی دندانها دارند.
ریجهای ترانسورس (Transverse Ridges)
ریج های ترانسورس که بر روی پر مولرها قرار گرفتهاند، کاملا مقابل هم هستند؛ و با زاویه 90 درجه نسبت به شیار مرکزی قرار گرفتهاند.
فوسا (Fossae)
فوسا که در داخل دندان به صورت فرورفتگیهای سطح اکلوزال وجود دارد، با مماس شدن شیارهای دندانی و همچنین، ریج ایجاد میشوند. فوساهای موجود در دندانها باعث آسیاب و خرد شدن مواد غذایی شده و از گیرکردن انواع مواد غذایی در درون شیارهای دندانی جلوگیری مینماید.
شیارهای جداکننده (Dissectional Grooves)
شیارهای جداکننده در انواع مختلفی وجود دارند:
شیارهای مرکزی
شیارهای مرکزی، در همهی دندانهای خلفی وجود دارد. این شیارهای مرکزی، از سمت مزیال دندان به سمت دیستال دندان و همچنین، بر روی سطح اکلوزال وجود دارد.
شیارهای باکالی و لینگوالی
شیارهای باکالی و لینگوالی، بیشتر در روی سطح اکلوزال برخی از دندانها وجود دارد. شیارهای باکالی و لینگوالی، بهطورکلی، میان کاسپ های سمت باکال و کاسپ های سمت لینگوال قرار دارند.
اکلوزال تیبل (Occlusal Table)
اکلوزال تیبل (Occlusal Table)، حاشیهی اطراف سطح اکلوزال دندانها بوده و بیشتر در جاهایی که سطوح خارجی دندان یعنی سطوح لینگوال، باکال، مزیال و دیستال با سطح اکلوزال به هم میرسند؛ دیده میشود.
اصطلاحات تخصصی دندانپزشکی مربوط به بخش درمان
در ادامه به معرفی برخی از اصطلاحات دندانپزشکی رایج مربوط به بخش درمان میپردازیم:
آمالگام (Amalgam)
آمالگام، یکی از مادههای پرکننده استاندارد در دندانپزشکی بوده که از دو فلز اصلی جیوه و نقره تشکیل شده است. این ماده قبل از اینکه با ماده دیگری ترکیب شود، به صورت مایع و پودری بوده که گاهی اوقات، از مواد دیگری مانند مس و قلع برای ترکیب کردن با آن استفاده میشود.
کامپوزیت (Composite)
کامپوزیت، نوعی ماده ترمیم کننده به رنگ سفید است که علاوه بر زیبایی دندانهای جلو، برای درمان موارد دیگر نیز استفاده میشوند.
لمینت ونیر
پوشش نازکی از سطح دندان که معمولا از مواد رنگی دندان ساخته شده است. از این پوشش، برای ترمیم دندان تغییر رنگ داده، آسیب دیده، بدشکل یا نامرتب استفاده میشود.
بریج مریلند
نوعی پروتز جزئی ثابت است که دارای نگهدارندههایی میباشد که رزین، به دندانهای طبیعی متصل شده و به عنوان تکیهگاه عمل میکنند.
Obturate
با اشاره به اندودنتیکس، به آببندی کانالهای ریشه دندان در حین انجام روت کانال تراپی با مواد تجویز شده مناسب مانند گوتاپرکا در ترکیب با ماده لوتینگ مناسب اشاره دارد.
ایمپلت (Implant)
ایمپلنت، یک جایگزین دائمی برای دندانهایی است که از بین رفتهاند. با استفاده از جراحی ایمپلنتها را در استخوان فک قرار میدهند و آن را در جای خود ثابت مینمایند.
بلیچینگ (Bleaching)
بلیچینگ، یک پروسهای بوده که در طی آن، دندانهای طبیعی که به مرور زمان دچار تغییر رنگ شدهاند را با استفاده از مواد شیمیایی به حالت اول برمیگردانند. تغییر رنگ دندانها میتواند در اثر تغییر در مواد معدنی مینای دندان و همچنین عاج دندان صورت بگیرد.
اباتمنت (Abutment)
بهطورکلی، ایمپلنتهای دندانی دارای دو جز اصلی فیکسچر و اباتمنت است. در ابتدا، دندانپزشک، فیکسچر را در داخل استخوان فک، جایگزین دندان از بین رفته میکند؛ و بعد روی آن، اباتمنت همراه با روکش قرار میدهد.
اچ کردن (Etching)
یکی از مهمترین فرآیندها در دندانپزشکی اچ کردن بوده که برای افزایش آگاری همهی دندانها نسبت به مواد چسبناک مورد استفاده قرار میگیرد. در این فرآیند، از یک ماده اسیدی روی سطح دندانها برای به وجود آوردن استفاده میشود.
گلاس آینومر
نوعی مادهی ترمیمکننده بوده و برای ترمیم دندانها، پر کردن حفرهها، شکافها و حفرههای خطی استفاده میشود.
پیوند
قطعهای از بافت یا ماده آلوپلاستیک است که در تماس با بافت قرار میگیرد تا یک نقص را ترمیم نموده یا کمبود را تکمیل کند.
اپرکولوم (operculum)
فلپ لثه که بر روی دندان نهفته یا دندان عقل ایجاد میگردد که به آن اپرکولوم میگویند. این اپرکوم قسمتی از تاج دندان را مورد پوشش قرار میدهد. همچنین، مواد غذایی، باکتریها و مواد باقی مانده ممکن است در زیر اپرکولوم گیر نموده و باعث ایجاد عفونت گردد.
بازسازی بافت هدایت شده (GTR)
یک روش جراحی است که از یک غشای مانع قرار داده شده در زیر بافت لثه و روی تکیهگاه استخوانی باقی مانده برای تقویت و بازسازی استخوانهای جدید استفاده میکند.
همی سکشن (Hemisection)
یک روشی میباشد که در آن، بخشی از دندان آسیاب بزرگ که دارای آسیب بوده و شامل تعدادی ریشه میشود را خارج میکنند. در صورتی که نیمی از دندان آسیب دیده به طور کامل یعنی تاج و ریشه آن نیز خارج شود، به آن همی سکشن گفته میشود؛ اما در صورتی که فقط چند ریشه و یا یک ریشه خارج شود، به آن آمپوتاسیون ریشه گفته میشود.
اف.آر.سی (FRC)
یکی از روش اقتصادی و بهتر برای جایگزین کردن دندانهای از بین رفته، اف آر سی است. در این فرآیند، دندانپزشکان به جای استفاده از فلز، از کامپوزیتهای تقویت شده به وسیله فایبر و همچنین، پليمرهای تقویت شده با استفاده از الياف به همراه کامپوزیتها استفاده مینمایند.
NSAID: یک داروی ضد التهابی غیر استروئیدی است که اغلب به عنوان مسکن دندان استفاده میشود.
اوردنچر (Overdenture)
اوردنچر، به دست دندانی میگویند که بر روی تعدادی پایه که در داخل فک وجود دارند، قرار میدهند. این پایهها ممکن است میتوانند ایمپلنت و یا دندانهایی باشند که به صورت ریشهای درمان شدهاند.
بازسازی تاج (Build-up)
بازسازی تاج دندان زمانی انجام میشود که تاج دندان به علت پوسیدگی، خراش یا شکستگی از بین رفته باشد. در این صورت آن را به وسیله مواد ترمیم کننده بازسازی مینمایند؛ و بعد از بازسازی بر روی آن روکشی که اصطلاحا به آن کراون میگویند قرار میدهند.
تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست (TENS)
تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست، درمانی است که با استفاده از جریانهای الکتریکی سطح پایین برای تسکین درد استفاده میکند. در دندانپزشکی، TENS یکی از انواع درمانی بوده که میتواند برای شل کردن مفصل فک و عضلات صورت استفاده شود.
تزریق نقطه ماشهای
تزریق نقطه ماشهای، روشی برای تسکین درد است که در آن داروی ضد درد یا بیهوشی به عضلات حساس به نام “نقاط ماشهای” تزریق میشود. در دندانپزشکی، از این روش درمان، در افراد مبتلا به اختلالات گیجگاهی فکی استفاده میگردد.
اولتراسوند
درمانی است که در آن گرمای عمیق به ناحیه آسیب دیده برای تسکین درد یا بهبود تحرک اعمال میشود. در دندانپزشکی میتوان از سونوگرافی برای درمان اختلالات گیجگاهی فکی استفاده کرد.
بیحسی نسبی
از این نوع بیحسی برای کاهش درد و اضطراب استفاده میکنند. این نوع بیحسی که بیشتر برای خانمهای باردار مورد استفاده قرار میگیرد؛ از ترکیب گاز اکسیژن و دی نیتروژن مونوکسید استفاده میشود.
بیوپسی (Biopsy)
بیوپسی، یک نوع نمونه برداری از بافت های زنده در قسمتهای مختلف دهان بوده که در آزمایشگاهها و زیر میکروسکوپها با استفاده از انواع روشهای شیمیایی صورت میگیرد. با استفاده از این نمونه برداری، میتوان به تشخیص نوع بیماری موجود در دهان پرداخت.
آنتی بیوتیک
دارویی که رشد باکتریها را متوقف یا کند میکند. در صورت عفونت کردن دندان، با توجه به نوع عفونت که چه نوع باکتری آن را ایجاد کرده است دندانپزشک برای بیمار آنتی بیوتیک تجویز میکند. از انواع آنتی بیوتیک های مورد استفاده برای عفونت میتوان به آموکسی سیلین، تترا سایکلین، پنی سیلین و غیره اشاره نمود.
ضدعفونیکننده
یک عامل شیمیایی است که میتواند به بافت های زنده برای از بین بردن میکروبها اعمال شود.
بیحسی موضعی (Local anesthesia)
بیحسی موضعی، اغلب برای جلوگیری از خونریزی در حین انجام جراحیها مورد استفاده قرار میگیرد. از مهمترین دارویی بیحسی موضعی میتوان به نورآدرنالین (نور اپی نفرین) اشاره نمود.
بیحسی (Anesthetic)
بیحسی، در دندانپزشکی قبل از انجام فرآیند ترمیم و درمان صورت میگیرد. یکی از رایجترین داروها برای بیحس کردن محیط دندان لیدوکائین بوده که برای جراحیهای کوچک و بزرگ دهان و دندان از آن استفاده میشود.
پستها
پستها، وسایلی هستند که برای محافظت از بریج داخل کانالهای ریشه دندان که پر شدهاند، مورد استفاده قرار میگیرد. این وسیلهها در جنسهای مختلفی تولید میشوند.
تزریق مادهی بیحسی از طریق انسداد عصب از ریشه
ماده بیحسی که از طریق انسداد عصب از ریشه تزریق میشود؛ بیشتر برای بیحس کردن دندانهای فک پایین مورد استفاده قرار میگیرد. این ماده، قسمتی از فک پایین را که برخلاف فک بالا دارای ضخامت بیشتری است؛ بیحس میکند.
رادیولوژیست دهان و فک و صورت
ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی دهان که در تولید و تفسیر انواع تصاویر و داده های اشعه ایکس که در تشخیص و مدیریت بیماریها، اختلالات و شرایط ناحیه دهان، فک و صورت استفاده میشود، تخصص دارد.
آرامبخش خوراکی
آرامبخشهای خوراکی، علاوه بر اینکه در دندانپزشکی کاربرد زیادی دارند از آنها در حوزه پزشکی نیز مورد استفاده قرار میگیرد. این آرام بخش که همان والیوم میباشد؛ به صورت قرص خوراکی به بیمار داده شده که برای بیهوشی نبوده و فقط باعث کاهش اضطراب بیمار میشود.
آرامبخش وریدی
آرام بخش وریدی، راآرنوعی نیمه بی هوشی بوده و به عنوان یک آرام بخش برای بیماران مورد استفاده قرار میگیرد. این آرام بخش، بیمار را بیهوش نکرده و از آن بیشتر برای جراحیهای درازمدت و برای جلوگیری از ترس بیماران استفاده میگردد.
بایت وینگ (Bitewing)
نوعی رادیوگرافی بوده که برای تشخیص انواع پوسیدگیها در بین دندانها و همچنین، برای بررسی تحلیل استخوانهایی که دندان را محافظت میکنند؛ مورد استفاده قرار میگیرد.
روت کانال (Root Canal Therapy – RTC)
از روت کانال برای درمان نمودن ریشه دندانها و درمان ریشه دندانها استفاده میشود؛ به عبارت دیگر، از روت کانال در دندانپزشکی برای درمان نمودن ریشههای دندان به صورت تخصصی استفاده میشود. بهطورکلی، این نوع از درمان زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که در ریشه دندان پوسیدگی ایجاد شده و عصبهای دندان از بین رفته باشد.
فیلینگ (Dental Filling)
فیلینگ که همان پر کردن دندان است، در این فرآیند از مواد مصنوعی به جای بافتهای مینای دندان استفاده میکنند. برای ترمیم نمودن تاج دندان از مواد دندانی مختلفی استفاده مینمایند که به نیاز بیمار و نوع دندان بستگی دارد.
فیلیپر (Flipper)
فیلیپر، یک نوع پروتز متحرک به صورت موقتی بوده که برای بیمار گذاشته میشود تا برای گذاشتن پروتز اصلی او را آماده کنند. از فیلیپر، برای تک دندانهایی که از بین رفتهاند، به صورت دائمی استفاده مینمایند.
پر کردن ریشه به صورت رتروگراد
پر کردن ریشه به صورت رتروگراد، در دندانپزشکی به عملکردی گفته میشود که برای بازسازی نمودن و ترمیم کردن ریشههای دندان از روی سطح پایه و یا سمت پایین ریشه انجام میگردد. این فرآیند، ممکن است در مواردی مانند ایمپلنتهای دندانی و یا ترمیم ریشههای دندان مفید نباشد.
برش و درناژ
برش و درناژ، یکی از روشهای درمانی در دندانپزشکی است و هنگامی که با افزایش عفونت و حفره دندان آبسه به وجود میآید؛ مورد استفاده قرار میگیرد. آبسههای دندانی هنگامی ایجاد میشوند که باکتریهای موجود در حفره دندان رشد نموده و به سمت گلو یا فک گسترش پیدا میکنند. آبسه دندانی با افزایش عفونت میتواند دردناکتر شود.
روکش موقت
بهطورکلی، روکش موقت از پلاستیک ساخته شده و با استفاده از سمان موقت محکم شده و در روی دندان ثابت میشود. این روکشهای موقت، همانند یک کلاهکی هستند که با استفاده از چسبهای موقت بر روی تاج باقی مانده از دندان قرار میگیرند. این روکش به راحتی از روی دندان قابل جدا شدن است.
اینله (Inlay) و انله (Onlay)
اینله و انله، از انواع ترمیمهای دندانی بوده و به دلیل داشتن مقاومت بالا و همچنین تطابق با ساختار دندانها، به عنوان یک جایگزین برای ترمیمهای کامپوزیتی مورد استفاده قرار میگیرد. بهطورکلی، انلهها را در روی سطح بریده شده دندانها قرار داده و اینله ها، در درون سطحهای بریده شده دندانها قرار میدهند.
زیرکونیوم
زیرکونیوم، یکی از انواع مواد جدیدی بوده که برای زیبایی دندانها مورد استفاده قرار میگیرد. با استفاده از این مواد، برای دندانها روکش میسازند. این ماده بخش زیرین روکش را تشکیل داده و در بخش رویی روکش برای زیباتر شدن، از پرسلن استفاده مینمایند. زیرکونیوم دارای مقاومت بالایی در برابر ضربه و همچنین، فشارهای وارد شده به دندان ایفا میکند.
پینها
پینها که برای تقویت مواد پر کننده دندانها مورد استفاده قرار میگیرند؛ زمانی استفاده میگردند که یک گوشهای از دندان تخریب شده باشد. از پینها به صورت محدود استفاده میشود؛ زیرا استفاده بیش از حد از آن ها میتوانند باعث ایجاد ترک در داخل دندان و همچنین از بین رفتن عصبها گردند.
شستشوی فلوراید
شستشوی ضد عفونی کننده (ضد باکتری)، باعث کاهش باکتریهای موجود در دهان میگردد؛ زیرا وجود باکتریها در دهان، باعث ایجاد پلاک و بوی بد دهان میشوند. شستشوی فلوراید به جلوگیری از پوسیدگی دندان (حفره) کمک میکند.
قطع نوک (apex) ریشه دندان
یک نوع نیمه جراحی بوده که در طول فرایند، نوک ریشه دندانی که عفونت کرده است را برمیدارند؛ و کانالهای ریشه دندانها را پر مینمایند.
جراحی فلپ لثه
جراحی فلپ لثه، بلند کردن بافت لثه برای نمایان شدن و تمیز کردن ساختارهای زیرین دندان و استخوان است. جراحی فلپ لثه که مربوط به پاکت لثه است، برای ترمیم نمودن لثه به کار میرود. پاکت زمانی در لثه به وجود میآید که عفونت و التهاب در لثه افزایش پیدا نموده و باعث ایجاد چسبندگی در بافت لثه به دندانها گردد. زمانی که بعد از به وجود آمدن پاکت و عمق آن به بیش از 5 میلیمتر افزایش پیدا نمود، دندانپزشک ناچار است که برای درمان آن و کاهش عمق آن، از جراحی فلپ استفاده نماید. بهطورکلی، از این نوع جراحی برای بیماریهای پیشرفته لثه استفاده میگردد.
کورتاژ
خراش دادن و تمیز کردن دیوارههای یک فضای واقعی مانند پاکت لثه یا استخوان، برای حذف مواد پاتولوژیک.
فلوراید
یک نوع ماده معدنی است که به تقویت مینای دندان کمک نموده و باعث میشود که دندانها کمتر در معرض پوسیدگی قرار بگیرند. فلوراید از طریق غذا یا آب وارد بدن شده و همچنین، در اکثر خمیردندان ها موجود است یا میتواند توسط دندانپزشک به صورت ژل یا مایع روی سطح دندانها اعمال شود.
امواج رادیویی درمانی
در امواج رادیویی درمانی، از تحریک کم الکتریکی برای افزایش دادن جریان خون و همچنین، تسکین درد استفاده میشود. در دندانپزشکی، این یکی از انواع درمانی است که میتواند برای درمان مفاصل افراد مبتلا به اختلال گیجگاهی فکی اعمال شود.
بازسازی کانتور
بازسازی کانتور، روشی است که در آن، مقادیر کمی از مینای دندان برای تغییر طول، شکل یا سطح دندان برداشته میشود. این نوع درمان نیز با نام های دیگری مانند ادنتوپلاستی، مینای دندان، استریپینگ یا لاغری نیز شناخته میشود.
رمینرالیزاسیون
رمینرالیزاسیون دندان، به عنوان یکی از روشهای درمانی غیرتهاجمی بوده و زمانی که دندان در مراحل اولیه پوسیدگی مخصوصا در بین دندانها است از این روش استفاده میشود. در این نوع درمان، مینای دندان با استفاده از انواع مواد معدنی همانند فسفات، فلوراید و کلسیم بازسازی و تقویت میگردد. با نفوذ مواد معدنی به داخل مینای دندان، قسمتهای آسیب دیده دندان ترمیم میشوند.
ترمیم
به هرگونه جایگزینی برای ساختار یا دندان های از دست رفته در دهان ترمیم میگویند. به عنوان مثال درمان پل، دندان مصنوعی، پرکردن، تاج و ایمپلنت به عنوان روشهای ترمیم هستند.
سیلانتها
یک ماده رزین نازک از جنس پلاستیک، شفاف یا سفید است که برای جلوگیری از پوسیدگی روی سطوح جونده دندان یا دندان های آسیای پشت، اعمال میشود. این ماده با جلوگیری نمودن از تجمع باکتریها و اسید در دندانها میتواند مانع از ایجاد پوسیدگی در دندانها گردد.
رزین
مواد رزینی از استرهای مختلف اسید اکریلیک که به عنوان ماده پایه دندان مصنوعی، برای سینیها یا سایر ترمیمها استفاده میشود.
سرامیک
سرامیک، یک نوع مواد ترمیم کننده، به صورت شیشهای بوده که دندانپزشکان با استفاده از آن میتوانند دندانها را ترمیم کنند.
پالپوتومی
زمانی که یک حفره یا شکستگی در دندان، باعث میشود که تا به عصب دندان کشیده شود، پالپوتومی، میتواند یکی از بهترین درمانها باشد. در این روش درمان، دارو بر روی عصب باقی مانده دندان قرار میگیرد و دندان با روکش محافظت میشود. این گزینه درمانی درد فرد را تسکین داده و به کودکان این امکان را میدهد تا زمان افتادن دندان شیری، بتواند از آن نگهداری نماید.
دندان مصنوعی
جایگزینی متحرک یا ثابت برای دندان های دائمی از دست رفته و بافت های اطراف است. بهطورکلی، دو نوع پروتز متحرک کامل و جزئی برای جایگزینی دندانها وجود دارد. پروتزهای کامل زمانی استفاده میشوند که تمام دندانها از بین رفته باشند، در حالی که پروتز جزئی زمانی استفاده میشوند که تعدادی از دندانهای طبیعی باقی بمانند.
افزایش طول تاج
یک روش جراحی است که با قرار دادن اپیکال حاشیه لثه و برداشتن استخوان نگهدارنده، دندان بیشتری را برای اهداف ترمیمی در معرض دید قرار میدهد.
روت پلنینگ
یک روش درمانی طراحی شده برای حذف سمنتوم یا عاج سطحی که زبر، آغشته به سنگ یا آلوده به سموم یا میکروارگانیسم ها است.
اصطلاحات تخصصی در ارتباط با بیماریهای دهان و دندان
بهطورکلی، بیماریهای زیادی در ارتباط با دندانها و دهان وجود دارد که با استفاده از اصطلاحات خاصی شناخته میشوند. در ادامه به معرفی برخی از این اصطلاحات میپردازیم:
لکوپلاکیا
لکوپلاکیا، نوعی لکههای ضخیم سفید یا خاکستری است که در پایین دهان، داخل گونهها و یا روی زبان ایجاد میشود. پزشکان تاکنون دلیل واضحی برای لکوپلاکیاپیدا نکردهاند ولی بهطورکلی، دلیل آن را واکنش دهان به تحریک مزمن غشاهای مخاطی دهان و همچنین، تحریک مزمن در اثر استفاده زیاد از تنباکو میدانند.
تروما
تروما در دندان، ناشی از نیروی خارجی، مواد شیمیایی، درجه حرارت شدید یا تراز ضعیف دندان است. این آسیب شدید میتواند باعث ایجاد عوارض مختلفی در دندان شود؛ و به مرور زمان باعث ایجاد عفونتهای شدید در دندان گردد؛ اما به یاد داشته باشید که ترومای دندان، به عنوان یکی از نادرترین عوارض دندانی بوده و بیشتر به دلیل ضربه شدید میتواند ایجاد گردد.
غده بزاقی
نوعی غدد برونریز هستند که بزاق تولید نموده و آن را به داخل دهان تخلیه میکنند. اینها شامل غدد پاروتید، غدد زیر فکی و غدد زیر زبانی است.
فیشور سیلانت (Fissure Sealant)
فیشور سیلانت که یکی از بهترین روشهای درمان مخصوصا در کودکان است، به صورت یک لایه محافظ نازک بوده که برای پر نمودن فرورفتگیها و شیارهای ایجاد شده در دندان مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین، فیشور سیلانت یکی از موثرترین روشها برای جلوگیری از پوسیدگی دندانها است.
اینگیجمنت دندان (Dental Bridge)
اینگیجمنت دندان، یکی از روشهای جایگزین نمودن دندان های از بین رفته میباشد. در این روش، چند دندان مصنوعی را به دندان های طبیعی متصل نموده و یا ایمپلنت میکنند. از دیگر کاربرد این روش میتوان به افزایش عملکرد دندانها و همچنین، بازسازی دندانها اشاره کرد. اینگیجمت دندان در واقع میتواند از حرکت نمودن دندانهای مجاور جلوگیری نماید.
پالپوتومی (Pulpotomy)
پالپوتومی، یکی از موثرترین روشهای درمانی بوده که در دندانهای شیری کودک انجام میگردد. در این نوع از روش درمانی، قسمت آسیب دیده پالپ دندان را تخلیه مینمایند و فضایی را که باقی مانده است را از مواد مخصوصی پر میکنند تا از ایجاد عفونت و پوسیدگی جلوگیری گردد.
کراس بایت (Cross-bite)
کراسبایت یا بایت معکوس، یکی از ناهنجاری اکلوژن بوده که در اثر ایجاد آن، یک یا تعدادی از دندانها به طور معکوس بسته میگردد؛ به عبارت دیگر، به جای صحیح قرار گرفتن فکها، فک پایین نسبت به فک بالا جلوتر قرار میگیرد.
خشکی دهان
خشکی دهان، حالتی است که در آن جریان بزاق کاهش مییابد و بزاق کافی برای مرطوب نگه داشتن دهان وجود ندارد. خشکی دهان میتواند نتیجه استفاده از برخی داروها (مانند آنتی هیستامین ها و ضد احتقان ها)، بیماریهای خاص (مانند سندرم شوگرن، HIV/AIDS، بیماری آلزایمر، دیابت)، درمانهای پزشکی خاص (مانند پرتوهای سر و گردن) و همچنین آسیب عصبی، کم آبی، مصرف تنباکو و برداشتن غدد بزاقی با جراحی و غیره باشد.
حفره خشک
حفره خشک یا درای ساکت، یکی از شایعترین عارضهها بوده و زمانی رخ میدهد که لخته خون در حفره دندان کشیده شده تشکیل نشود یا لخته خونی که تشکیل شده از جای خود خارج شده باشد. در این صورت جای دندان کشیده شده خالی میماند، بنابراین به دلیل خوردن هوا به فک استخوان یا لثه، فرد درد شدیدی را احساس مینماید.
آبسه (Abscess)
یکی از بیماریهای دردناک و طاقتفرسای دهان آبسه است. این بیماری که به دلیل عفونت در مرکز دندان یا لثه به وجود میآید؛ میتواند کمکم به ریشه دندان نیز راه پیدا کند. اگر آبسه درمان نشود، میتواند عفونتهای جدی دیگری را به وجود آورد؛ که باعث از بین رفتن دندانها میگردد. بهطورکلی، در دندانها ممکن است دو نوع آبسه ایجاد گردد:
آبسه حاد پری رادیکولار یا حاد آپیکال
آبسه حاد آپیکال، یک نوع واکنش التهابی به نکروز و عفونت پالپ است. از مهمترین علائم این نوع آبسه میتوان به ایجاد درد خود به خودی، حساسیت دندان در هنگام فشار دادن، تشکیل شدن چرک و تورم در بافتهای مرتبط اشاره کرد. این نوع از آبسه با نام های دیگر آبسه پری آپیکال حاد، آبسه آپیکال ثانویه، آبسه دندان آلوئولار، آبسه حاد آلوئولی، آبسه ققنوس، آبسه برگشتی نیز شناخته میشود.
آبسه مزمن پری رادیکولار یا پری آپیکال مزمن
آبسه مزمن پری رادیکولار، نوع دیگری از آبسه است که در اثر ایجاد یک واکنش التهابی به عفونت نکروز و پالپ به وجود میآید. این نوع آبسه، به صورت تدریجی شروع شده و با ترشح چرک خود را نشان میدهد. این نوع آبسه را میتوان با استفاده از دستگاه سینوسی تشخیص داد. از نام های دیگر این آبسه میتوان به پریودنتیت چرکی آپیکال، پریودنتیت چرکی اطراف رادیوکولار، آبسه آلوئولار مزمن، آبسه اپیکال مزمن، آبسه دندان آلوئولار مزمن نیز اشاره نمود.
اتریشن (Attrition)
اتریشن، نیز یک نوع دیگر از بیماری دندان است که در اثر فرسایش و همچنین، از بین رفتن دندانها با انجام فعالیتهایی مانند جویدن مواد غذایی به وجود میآید. یکی از مهمترین عامل ایجاد کننده اتریشن، میتوان به دندانقروچه اشاره نمود.
فلوئوروزیس
فلوئوروزیس که به آن لکه بینی نیز میگویند، تغییر رنگ مینای دندان به دلیل استفاده بیش از حد فلوراید است. با توجه به اینکه فلورید یکی از مهمترین عناصر معدنی ضروری برای دندانها است، کمبود آن باعث ایجاد پوسیدگی در دندانها میشود. ولی استفاده بیش از حد از آن میتواند باعث ایجاد لکه بینی در دندانها یا تغییر رنگ آن ها شود.
فرو رفتگی لثه
فرو رفتگی لثه یا عقب نشینی آن ها فرآیندی بوده که در آن بافت لثهها در اطراف دندانها پسروی کرده یا تحلیل رفته است. در این صورت قسمت زیادی از ریشه دندانها دیده میشود. با تحلیل رفتن لثه یک شکاف بین دندانها و لثه ایجاد شده که باکتریها میتوانند در آنجا تجمع نموده و باعث پوسیدگی در دندانها میگردد. قرار گرفتن در معرض ریشههای دندان به دلیل کوچک شدن لثه در نتیجه سایش، فرسایش، بیماری پریودنتال یا جراحی.
ابریژن (Abrasion)
ابریژن، در اثر ساییدگی، خراش و همچنین، از بین رفتن ساختار دندان توسط اشارهای خارجی مانند نگه داشتن چیزی در بین دندانها، استفاده غلط از خلال دندان، مسواک زدن نادرست به وجود میآید.
حساسیت بیش از حد
یک واکنش دردناک تیز و ناگهانی در دندانها است که هنگام قرار گرفتن در معرض محرکهای گرم، سرد، شیرین، ترش، شور، شیمیایی یا مکانیکی رخ میدهد.
اروژن (Erosion)
اروژن، یک نوع بیماری دندان بوده که در اثر از بین رفتن از مینای دندان به وسیله استفاده از غذاهای اسیدی ایجاد میشود. در هنگام خوردن مواد اسیدی، مینای دندان برای زمان خیلی کوتاهی نرم شده و کمی از مواد معدنی آن از بین میرود. در این صورت به مرور زمان سایش مینای دندان یا اروژن به وجود میآید.
اورجت (Overjet)
اورجت، یک نوع دیگر از بیماری دندان بوده که در آن، دندانهای پیشین بالا جلوتر از دندانهای پایین قرار گرفتهاند. از مهمترین عامل آن میتوان به عدم تعادل فک بالا و همچنین فک پایین نسبت به یکدیگر، عدم هماهنگ بودن قوسهای دندان و غیره اشاره نمود.
استئوماتیت (Stomatitis)
استوماتیت یک نوع بیماری دهان و دندان بوده که آن را به عنوان التهاب دهان میشناسند. این بیماری که شایع نیز است میتواند فراگیر شود و لبها، مخاط دهان و زبان را نیز درگیر نماید.
اورهنگ (Overhang)
در واقع، اورهنگ حقیقت نوعی افزایش سایز دندانها بوده که مشکلاتی مانند گیر غذایی را میتواند برای فرد ایجاد کند؛ به عبارت دیگر، اضافه ماده پرکردگی ترمیمی که بالاتر از لبه دندان رفته است را اورهنگ میگویند.
پاکت پریودنتال (Periodontal Pocket)
بیماری پریودنتال که یک نوع بیماری لثه است، دارای علائم خاصی نبوده ولی میتواند در هنگام مسواک زدن منجر به خونریزی و التهاب لثهها گردد. این بیماری، به علت جمع شدن پلاکها در شکاف بین دندانها و لثه به وجود میآید؛ که میتواند باعث تخریب و از بین رفتن استخوانهای فک گردد.
التهاب لثه یا ژنژیویت (Gingivitis)
التهاب لثه یا ژنژیویت که مراحل اولیه بیماری پریودنتال ایجاد میشود، میتواند با استفاده از رعایت بهداشت دهان و دندان و همچنین جرمگیری اصولی درمان شود.
پریودنتیت (Periodontitis) یا پیوره (Pyorrhea)
پریودنتیت، یک بیماری ایجاد شده در اثر التهاب لثه و بافتهای عمیق لثه بوده و در صورتی که سریع مورد درمان قرار نگیرد، میتواند باعث انفعالات دندانی، تحلیل استخوان فک و متخلخل شدن لثه شده و به مرور زمان دندانها را از بین ببرد.
فک جوش شدن دندان و یا انکیلوز (Ankylosis)
انکیلوز دندان، ممکن است بعد از ایجاد تروماهای دندانی که به دلیل التهاب شدید و یا تخریب بافت های دندان به وجود میآیند، ایجاد گردد؛ و یا میتواند در زمانی که ریشه دندانهای شیری تحلیل رفته یا متوقف میشوند؛ ایجاد گردد. بهطورکلی، این دندانها کوتاهتر از دندانهای مجاور هستند.
گامی اسمایل (Gummy Smile)
گامی اسمایل که نوعی لبخند لثهای است؛ و در هنگام لبخند زدن لثه فرد دیده میشود. زمانی که لثه فردی در هنگام خندیدن بیشتر از 2 تا 3 میلیمتر دیده شود، از نظر دندانپزشکی میگویند که لبخند لثهای دارد. در صورتی که دیده شدن زیاد لثه هنگام لبخند زدن، به علت کوتاه بودن ارتفاع تاج دندان بوده، امکان دارد دندانپزشک بتواند با کوتاه کردن ارتفاع لثه به درمان آن کمک نماید.
اختلالات مفصل فکی (TemporoMandibular Joint – TMJ)
ممکن است در مفصل فکی که همان فک پایین به استخوان معبدی جمجمه است؛ اختلالاتی به وجود آید. در این نوع از اختلالات مفصل فکی، در هنگام باز و بسته کردن دهان خود صدای کلیک مانندی را میشنوید و همچنین دارای قابلیت محدودی برای باز کردن دهان خود هستید.
زخم شانکر
زخمها یا زخمهای کم عمق کوچکی هستند که در دهان ظاهر میشوند و اغلب فرد در غذا خوردن و صحبت کردن دچار مشکل میگردد. بهطورکلی، زخمهای شانکر در افراد بین 10 تا 20 سال ظاهر شده و حداقل حدود یک هفته از بین رفتن آن ها زمان میبرد.
جرم و یا رسوب دندانی
جرم یا رسوب دندانی، پلاکهایی هستند که به مرور زمان بر روی دندانها رسوب نموده و همچنین سفت گردیده است. تنها راه برای برداشتن آن رسوبها و جرمها مراجعه به دندانپزشک است.
پوسیدگی دندان (Dental Caries)
پوسیدگی یکی از مشکلات رایج در دندانها است که باید با استفاده از کارهایی مانند نخ دندان کشیدن و مسواک زدن از ایجاد آنها جلوگیری نمود. برای اینکه پوسیدگی دندان را درمان کنید تنها راه آن مراجعه به دندانپزشک است نا بتواند به ترمیم پوسیدگیها کمک کند.
کیست
کیست یا کیسه غشایی که دارای مایع و عفونت است. برای جلوگیری از پخش عفونت سدی ایجاد میشود. بهطورکلی، کیست ممکن است به دلیل از بین رفتن عصب دندان و همچنین، عفونت پالپ در ریشه دندان ایجاد گردد.
گرانولوم
گرانولوم، یک نوع عفونت مزمن در اطراف ریشهی دندان است؛ و در زمانی که بدن از انتشار مواد سمی در داخل دندان جلوگیری میکند، گرانولوم به وجود میآید.
ژنژیویت بارداری
ژنژیویت، نوعی التهاب لثهای است که در دوران بارداری ایجاد میشود؛ زیرا در این دوره، تغییرات هورمونی در فرد ایجاد شده و با افزایش سطح پروژسترون، ممکن است رشد برخی از باکتریها بتوانند التهاب لثه را آسانتر نموده و بافت لثه را نسبت به پلاک حساستر کند و پاسخ بدن به سموم (سموم) ناشی از آن را اغراق آمیز کند.
تومورهای حاملگی
تومورهای حاملگی، یک واکنش التهابی شدید به یک تحریک موضعی (مانند ذرات غذا یا پلاک) که در 10 درصد از زنان باردار و اغلب در زنانی که التهاب لثه بارداری نیز دارند رخ میدهد. تومورهای حاملگی روی بافت ملتهب لثه به صورت تودههای بزرگ با علائم قرمز تیره روی آن ظاهر میشوند که معمولا نزدیک خط لثه بالایی هستند. توده قرمز ایجاد شده در روی لثه، ممکن است خونریزی نموده و دچار پوسته پوسته شدن شود. در این صورت میتواند غذا خوردن و صحبت کردن را برای فرد مشکل نماید.
استوماتیت
استوماتیت، نوعی بیماری دهان است که با التهاب بافت زیر دندان مصنوعی، استفاده از دندان مصنوعی نامناسب، بهداشت نامناسب دندان، یا تجمع قارچ کاندیدا آلبیکنس لثه ها به وجود میآید.
سندرم دندان ترک خورده
سندرم دندان ترک خورده، وضعیتی است که در آن دندانها دچار ترک خوردگی شدهاند. ولی این ترک خوردگی آنقدری جزئی و کم است که نه تنها با چشم دیده نمیشود بلکه با استفاده از عکسبرداریهای اشعه ایکس هم قابل تشخیص نیست؛ و گاهی اوقات هم ممکن است قابل تشخیص نبودن این ترکها به علت قرار گرفتن آن ها در زیر لثه باشد؛ که در این صورت تشخیص دادن آن نیز سخت است. در این صورت ممکن است دندان دچار مشکل شود.
تارتار
بیماری تارتار دندان که اصطلاح جرم دندانی نیز نامیده میشود، پلاک و رسوبی بوده که به دندانها چسبیده بر روی دندان های فرد سطح زبری را به وجود میآورد. تارتار، ممکن است در زیرخط لثه ایجاد گردد و بافتهای لثه را نیز تحریک نماید. این جرمهای ایجاد شده در زیر لثه ها، میتواند در نهایت انواع بیماریهای لثه و حفرهها را به وجود آورد.
برفک
برفک دهان، یکی از بیماریهایی است که در اثر از بین رفتن انواع باکتریهای مفید که در دهان وجود دارند ایجاد میگردد. ولی با این حال یکی از مهمترین دلایل ایجاد برفک دهان، قارچهای کاندیدای موجود در دهان است که بیش از رشد نموده و به صورت برفک در دهان خود را نشان میدهند. از عوامل مهم دیگری که میتواند باعث ایجاد برفک در دهان شود میتوان به قارچهای کاندیدا گلابراتا و کاندیدا تروپیکالیس اشاره نمود.
اصطلاحات مربوط به تجهیزات دندانپزشکی
اگر به عنوان یک دستیار دندانپزشک و یا کارآموز میخواهید با تجهیزات مورد استفاده در این زمینه آشنا شوید. ما انواع این تجهیزات را در ادامه معرفی میکنیم.
آینه معاینه دندان
همانطور که از نام آن مشخص است، به عنوان ابزاری برای کاوش دهان بیمار، علاوه بر جداسازی دیوارههای دهان و روشن کردن ناحیهای که در آن مداخله با بازتاب انجام میشود، موردنیازاست. این ابزار، از سه قسمت دسته، ساقه و سر تشکیل شده که به دلیل داشتن اندازه کوچک و همچنین، سازگاری بالا برای داشتن دید خوب از دهان یا دندان بسیار مفید هستند.
پروبها
پروب ها، نوع دیگری از تجهیزات مورد استفاده در دندانپزشکی هستند که دارای نقطه بلند و نازک بوده که در دو نوع زیر موجود هستند:
پروب پریودنتال
یکی دیگر از ابزارهای اساسی در دندانپزشکی است پروب پریودنتال است که از فولاد ضد زنگ ساخته شده و برای تعیین وضعیت پریودنتیوم، ارزیابی حاشیه لثه استفاده میشود. علاوه بر این موارد، از این ابزار برای تشخیص پاکت پریودنتال در صورت وجود و تعیین عمق آن استفاده میشود.
کاوشگر اکتشافی
نوع دیگری از پروب ها، با نام کاوشگر اکتشافی شناخته میشوند. این ابزار کلاسیک، دارای کاربرد اساسی مانند تعیین سطح پلاک باکتریایی، وجود حفرهها و غیره است.
ضمیمه نیمهدقیق
یک اکستنشن فلزی سفت و سخت ساخته شده از یک پروتز جزئی ثابت یا متحرک که در ترمیم گچ قرار می گیرد و امکان حرکت بین اجزا را فراهم میکند. اتصالات با اجزای پلاستیکی را اغلب اتصالات نیمه دقیق مینامند.
موچین دندان
موچین دندانی یکی از ابزارهای اساسی بوده که در دندانپزشکی برای کارهای مختلف مورد استفاده قرار می گردو از مهمترین کاربردهای موچین دندان میتوان به جدا کردن بافت ها، نگهداشتن آنها، بخیه زدن و انتقال اجسام کوچک به داخل یا خارج از حفره دهان اشاره نمود. بهتر است بدانید که موچینها بر اساس نوع کاربر خود در انواع مختلف موچین جراحی، موچین لیگاتور و موچین هموستاتیک وجود دارد.
اشعه ایکس
اشعه ایکس، نور (یا تشعشع) با فرکانس بالا بوده که به مواد مختلف با سرعت و جذب متفاوت نفوذ میکند. در دندانپزشکی، معمولا چهار نوع اشعه ایکس با نام های پری آپیکال، بایت وینگ، اکلوزال و پانورامیک وجود دارد؛ که هرکدام از آنها برای موارد خاصی استفاده میشود.
فورسپس (Forceps)
انبر دندان ابزاری دستی است که در دندانپزشکی برای درمانهای متعدد به ویژه در ارتودنسی و آزمایشگاهی مانند برش سیم و پین، قلاب خمشی و غیره استفاده میشود. این انبردستها در دندانپزشکی، با توجه به نوع کارکرد خود دارای انواع مختلفی هستند. این ابزار دارای یک دسته بلند و نگهدارنده بوده که کاربردهای دیگر آن میتوان به کشیدن دندانها در عمق اشاره نمود. این ابزار در دو نوع زیر وجود دارد:
- فورسپس یکبار مصرف: این مدل از انبر دندان دستی، از مواد اولیه با کیفیت پایین و یا پلاستیک ساخته شده که فقط یک بار قابلیت استفاده از آن وجود دارد.
- فورسپس غیر یکبار مصرف: این مدل از انبر دندان دستی، به گونهای ساخته شده است که میتواند فشارهای شیمیایی و فیزیکی وارد شده به آن و همچنین، روشهای تمیز کنندگی و استریلیزاسیون را متحمل گردد.
ابزارهای چرخشی
ابزارهای چرخشی نوع دیگری از تجهیزات مورد استفاده در دندانپزشکی است که آنها حرکات چرخشی را با سرعتهای مختلف انجام میدهند. این ابزارها با توجه به نوع اتصال، کوپلینگ های مختلفی برای آنها وجود دارد. از انواع ابزارهای چرخشی میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
توربینها
توربینهای دندانی، نوعی از ابزارهای چرخشی هستند که به وسیله فشرده سازی هوا به طور مستقیم و از طریق یک کوپلینگ هدایت میشود. از بین تمام ابزارهای چرخشی، توربینها دارای بالاترین سرعت اما کمترین گشتاور هستند. از مهمترین کاربردهای این ابزار چرخشی میتوان به حذف بافت سخت از دندان مانند مینا یا مواد پروتز اشاره کرد.
میکرو موتورها
میکرو موتورها وسایلی هستند که در دندانپزشکی برای درمان بافتهای نیمه سخت دندان استفاده میشوند. میکرو موتور دندانی موتوری است که با سرعت کم کار میکند. با استفاده از این دستگاه میتوان سرعت هندپیس ها را تنظیم و کنترل کرد.
هندپیسها
هندپیسهای دندانی، نوع دیگری از ابزار چرخشی هستند که از یک دسته مستقیم با محوری در داخل تشکیل شدهاند که میتواند چرخش یک میکرو موتور را به فرزهای دندانی منتقل کند. هندپیس ها دارای دو بخش هستند: سر، جایی که مته قرار میگیرد که شامل سیستم آبیاری است؛ و بدنه، با سطحی ناهموار برای سهولت گرفتن، توسط یک سیستم شلنگ به تجهیزات متصل شده است. باید در نظر داشت که فرزهای دندانپزشکی هندپیس دارای اتصال خاصی هستند؛ بنابراین، فرزهای دندانی توربین یا ضد زاویه سازگار نیستند.
زوایای ضددندان
زوایای ضد دندان، ابزاری است که برای درمان ریشه، برداشتن عاج یا پولیش دندانها، آماده سازی حفرهها، روکشها و برداشتن پرکننده ها که همیشه به یک میکرو موتور متصل است استفاده میشود. انواع مختلفی از زوایا وجود دارد که در 3 رنگ طبقهبندی میشوند.
ایجاد هسته
جایگزین یک بخش یا تمام تاج دندان بوده که هدف آن ایجاد پایه ای برای حفظ تاج غیر مستقیم است.
چراغهای دندانپزشکی یا لامپهای کیورینگ
لامپهای لایت کیور دندان در دندانپزشکی برای نورگیری مواد دندانی ترمیمی استفاده میشود. این چراغها، توسط یک منبع نور با شدت بالا فعال شده که باعث سفت شدن آنها در مدت زمان کوتاهی میشود. رایجترین روش دندانپزشکی در کلینیکی که از این ابزارها استفاده میشود، ترمیم دندان با کامپوزیتهای لایت کیور برای پرکردن موثر حفره است.
اپکس لوکیتور(Apex Locator)
اپکس لوکیتور که با نام اپکس فایندر نیز شناخته میشود، یک نوع دستگاه الکترونیکی بوده که برای اندازهگیری فرکانس، مقاومت مواد و تعیین طول کانال ریشه استفاده میگردد؛ به عبارت دیگر، از این ابزار برای ترمیم و درمان ریشه دندان، تعیین انقباض آپیکال و تعیین محل سوراخ آپیکال مورد استفاده قرار میگیرد.
نایت گارد یا محافظ دندان
نایت گارد که یک وسیلهی محافظتی متحرک از دندان است، روی دندانهای بالا یا پایین قرار میگیرد که برای جلوگیری از سایش و آسیب گیجگاهی فکی ناشی از ساییدن یا قروچه دندانها در هنگام خواب استفاده میشود. این محافظهای دندان در انواع مختلفی برای کودکان و بزرگسالان وجود دارد.
رابردم
رابردم که به سد لاستیکی نیز معروف است، از جمله ابزارهای بوده که برای جدا سازی دندان از محیط، ایزولاسیون محیط دهان، در عملها، ترمیم دندانها، زیبایی دندان، اندودانتیکس و غیره استفاده میشود. با استفاده از این ابزار میتوان دوام و ماندگاری دندان را افزایش داد.
فضا نگهدارنده
فضا نگهدارنده، یکی از دستگاههای مورد استفاده در دندانپزشکی بوده که به طور ثابت یا متحرک در دهان فرد قرار میگیرد. استفاده از این دستگاه دارای کاربردهای زیادی مانند از بین رفتن فضاهای بین دندانها و یا فضاهای خالی است که به دلیل خارج نمودن دندانهای دائمی یا شیری ایجاد شده است؛ به عبارت دیگر، دستگاه فضا نگهدارنده، از ایجاد فضای بی دندانی در دهان جلوگیری میکند.
بریج (Bridge)
بریج، یکی از دستگاههای ترمیم دندان بوده که برای جایگزین کردن دندانهای از بین رفته مورد استفاده قرار میگیرد. بریج، از یک یا چند عدد دندان مصنوعی و همچنین، دو پایه تشکیل شده که آن را روی دندانهای طبیعی در مجاور دندانهای از بین رفته قرار میدهند.
اندوستئال (آندوسئوس)
دستگاهی است که در استخوان آلوئولی و بازال فک پایین یا فک بالا قرار می گیرد و تنها یک صفحه قشری را قطع میکند.
ترانس استخوانی (ترانس استخوانی)
دستگاهی است که دارای پایههای نخی بوده و به صفحات استخوانی قشر فوقانی و تحتانی فک پایین نفوذ میکند و از پرموکوز خارج میشود. کاربرد این دستگاه، ممکن است داخل دهانی یا خارج دهانی باشد.
آسانسور دندانپزشکی
آسانسور دندان، ابزاری است که برای بلند کردن دندان قبل از کشیدن آن استفاده میشود. از مهمترین کاربرد این ابزار، میتوان به کاهش تروما در ناحیه دهان پس از جراحی اشاره نمود.
سرنگ دندان
سرنگ دندان، یکی از رایجترین ابزارهایی است که توسط دستیار دندانپزشک استفاده میشود. این ابزار، اجازه میدهد تا هوا یا آب به داخل حفره دهان تزریق شود و میتوان آن را در استفاده معمولی تشخیص داد؛ زیرا دو لوله وجود دارد که از هر طرف با زاویه بیرون میآیند تا امکان تزریق مایع را فراهم کنند.
اجکتور بزاق
بزاق یک مایع طبیعی بدن است که اغلب میتوان آن را از حفره دهان در طی اقدامات دندانپزشکی خارج کرد. این ابزار، مانند بسیاری از ابزارهای دیگر که توسط دندانپزشکان استفاده میشود، بزاق و آب دهان بیمار را در حین کار برمی دارد. مکش ایجاد شده توسط این ابزار، مایعات اضافی را که ممکن است در دهان شما جمع شده باشد، قبل از اینکه برای بیماران دردسرساز یا ناراحت کننده شود، از بین میبرد.
رادیوگرافی بایت وینگ
نمای رادیوگرافی بین پروگزیمال از قسمت کرونر دندان است. شکلی از رادیوگرافی دندانی که ممکن است با محور طولانی تصویر به صورت افقی یا عمودی گرفته شود که تقریبا نیمههای تاجی دندانهای فک بالا و فک پایین و همچنین، بخشهایی از سپتوم آلوئولی بین دندانی را روی همان تصویر نشان میدهد.
اکستنشن کنسول
بخشی از یک پروتز ثابت است که فراتر از اباتمنتی که به آن متصل است، امتداد دارد و هیچ تکیه گاه اضافی ندارد.
گچ تشخیصی
ماکتی از دندانها و بافتهای مجاور است که به صورت دیجیتالی یا با فرآیند ریختهگری ایجاد میشوند (مثلا گچ در قالب). گچهای تشخیصی کاربردهای مختلفی مانند بررسی روابط بین بافتهای دهان برای تعیین اینکه چگونه این روابط بر شکل و عملکرد ترمیم دندانها یا دستگاهی که در حال برنامهریزی است تاثیر میگذارد. یا برای تعیین اینکه آیا درمان یا اصلاح بافت ممکن است قبل از قالب گیری اولیه ضروری باشد و همچنین، برای اطمینان از عملکرد بهینه ترمیم یا دستگاه برنامه ریزی شده است.
فرنوم
فیبرهای عضلانی پوشیده شده توسط غشای مخاطی که گونه، لبها و یا زبان را به مخاط دندانی مرتبط میچسباند.
سری کامل
مجموعهای از رادیوگرافیهای داخل دهانی معمولا شامل 14 تا 22 تصویر پری اپیکال و بایت وینگ خلفی است که برای نمایش تاج و ریشه تمام دندانها، نواحی پری اپیکال و تاج استخوان آلوئولار در نظر گرفته شده است.
تصویربرداری تشخیصی
نمایش تصویری الگوهای ساختاری یا عملکردی به منظور ارزیابی تشخیصی است. این تصویربرداریها ممکن است عکاسی یا رادیوگرافی باشد.
رادیوگرافی پانورامیک
یک برجستگی خارج دهانی که در آن کل فک پایین، فک بالا، دندانها و سایر ساختارهای مجاور بر روی یک تصویر منفرد به تصویر کشیده میشود، به صورتی که فکها صاف به نظر میرسند.
شاخص ایمپلنت رادیوگرافی / جراحی
دستگاهی است که برای ارتباط استئوتومی یا موقعیت فیکسچر با ساختارهای آناتومیک موجود طراحی شده است.
پین
پین دندان، یکی از ابزارهایی است که همانند ستون یا پایه ای، باعث ایجاد استحکام و همچنین، حفظ دندانهایی میگردد یک بخشی از دندان به طور کامل از بین رفته است. با استفاده از این ابزار، فشارهایی که به عاج دندان وارد میشود کاهش یافته و همچنین، احتمال شکستن دندان نیز وجود ندارد.
چسباندن دقیق
یک وسیله به هم پیوسته که یک جزء آن در یک اباتمنت ثابت میشود و دیگری در یک پروتز پارسیل متحرک برای تثبیت و یا نگه داشتن آن ادغام میشود.
جمعبندی
در این مقاله به معرفی و بررسی انواع اصطلاحات مورد استفاده در دندانپزشکی که در زمان مراقبت و درمان بیمار از آنها میان کارکنان و دندانپزشکان استفاده میشود؛ پرداختیم. بهتر است بدانید که دندانپزشکی هم مانند حوزههای دیگر دارای این اصطلاحات تخصصی بوده که برای افرادی که دستیار دندانپزشک و یا کارآموز هستند آگاهی از آنها میتواند مفید باشد.
سوالات متداول
اتریشن با ابریژن چه تفاوتی با هم دارند؟
در اتریشن، تخریب دندان به وسیله ضربه ایجاد شده ولی در ابریژن، تخریب دندان به وسیله ساییدگی، اصطکاک و مالش به وجود میآید.
مهمترین تفاوت پوسیدگی با جرم دندان چه چیزی است؟
جرم دندان بهطورکلی، پلاکی بوده که در اثر رسوب کردن سفت گردیده که با جرمگیری برطرف میشود. ولی برای درمان پوسیدگی دندان باید ترمیم انجام شود.
کامپوزیت با آمالگام چه تفاوتی دارند؟
آمالگام نوعی پر کننده دندان بوده که دارای ترکیبات قلع، جیوه، نقره، روی و مس است؛ و تیرهتر از دندانهای خود فرد میباشد درحالیکه کامپوزیتها همرنگ دندان فرد هستند.